Май-өнеркәсібі барлық салаларда елеулі табыстарға қол жеткізді және оны республикадағы ең қарқынды дамып келе жатқан салалардың бірі деп санауға болады. Халықты сапалы азық-түлікпен қамтамасыз ете отырып, бұл сала Қазақстанның азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуге елеулі үлес қосуда және импортты алмастыру бағдарламасын іске асыру әлеуетін сақтауды жалғастыруда.

2011 жылдан бастап біздің еліміз майлы дақылдарды өндіруші ретінде өз позициясын сенімді қадамдармен нығайтуда. ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігінің деректері бойынша, 2012 жылдан бастап егіс алқаптарын әртараптандыру бағдарламасы шеңберінде майлы дақылдар егістік алқаптары 1 млн гектардан астам өсті, ал майлы дақылдар өндірісінің орташа жылдық көлемі 1 млн тоннаға ұлғайды. Дегенмен, қазақстандық майлы дақылдар мен өсімдік майларын өндірушілермен тығыз байланыс орнатуға май саласы өкілдерінің жоғары қызығушылығы, ең алдымен, ел ішінде май өнімдерін жыл сайын өсіп келе жатқан тұтынумен байланысты.

Қазақстан-қысқа мерзім ішінде осыншама қарқынды серпіліс жасаған әлемдегі жалғыз ел: 10 жыл ішінде күнбағыс майын импорттаушы ТОП-10 елдің ішінде күнбағыс майын экспорттаушы топ-10 елдің қатарына сенімді түрде енді.

Қазақстанда өсірілетін майлы дақылдар сұранысты өткен жылдармен салыстырғанда бірнеше есеге арттырды. Бұл май өнімдерін өндіруде пальма майларына қарағанда дәстүрлі майларға көбірек көңіл бөлінетіндігін көрсетеді, бұл нарықтағы шикізат жетіспеушілігінің маңызды себептерінің бірі болып табылады. Алайда, егер үкімет шикізат экспортына шектеу шараларын қолданса, онда Қазақстанның май-тоң май саласы ел халқын да қамтамасыз етіп, экспорт көлемін ұлғайта отырып, дайын өнімнің шығуын ұлғайта алады.

Мемлекет жергілікті атқарушы органдар деңгейінде жер телімін беруге жәрдем көрсетеді.

Көктемгі егіс жұмыстарын жүргізу кезінде мемлекет жанар-жағармай материалдарын төмендетілген бағамен ұсынады, элиталық тұқым материалын сатып алуға жәрдем көрсетеді, 50% – ға дейін органо-минералдық тыңайтқыштарды сатып алу субсидияланады, егістікті зиянкестерден қорғау үшін заттарды пайдалану субсидияланады.

Ауыл шаруашылығы өнімдерін сақтау, қайта өңдеу және жөнелту жөніндегі өндірістерді құру ынталандырылады. Мал өсіру, ет пен сүтті қайта өңдеу, өсімдік шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеу, жүнді қайта өңдеу жөніндегі кәсіпорындарды құруға жұмсалатын шығындардың 20-50% – ын мемлекет ынталандырады.

Ауыл шаруашылығы өндірісінің табыстылығын қамтамасыз ету мақсатында, сондай-ақ қайта өңдеушілерді шикізатпен қамтамасыз ету үшін мемлекет қайта өңдеу кәсіпорындарының аграрлық сектор өнімін белгіленген бағалар бойынша сатып алуын субсидиялайды.

АӨК-дегі «Қазақстан 2050» стратегиясына сәйкес саланың негізгі бағыттары елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуді арттыру, аграрлық бизнесті қалыптастыру, отандық өнімнің бәсекеге қабілеттілігін арттыру және ішкі нарықта да, сыртқы нарықта да сату көлемін ұлғайту, азық-түлік импортының деңгейін төмендету, ауыл шаруашылығы өндірісін мемлекеттік қолдаудың тиімді жүйесін енгізу болды.

Май саласында байқалған жоғарыда аталған барлық үрдістер, ең алдымен, осы нарықтың Қазақстан экономикасы үшін басым болып табылатындығына байланысты. Ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерге Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешенін дамытудың 2017-2021 жылдарға арналған бағдарламасы шеңберінде мемлекет тарапынан қолдау көрсетіледі.

Май саласын дамытудың негізгі бағыты майлы дақылдарға арналған егіс алқаптарын тұрақты ұлғайту және агротехнологияларды дамыту көмегімен орташа өнімділікпен жұмыс істеу болып табылады. Мәселен, май саласын дамыту бағдарламасы аясында Қазақстанда майлы дақылдарға арналған егіс алаңдарын ағымдағы 3,39 млн гектардан 2030 жылға қарай 5 млн гектарға дейін кеңейту, ал олардың орташа өнімділігін 10,5-тен 14 ц/га дейін арттыру жоспарлануда. Бұл бағдарлама ҚР Үкіметі, Қазақстанның ауыл шаруашылығы министрлігі және негізгі салалық министрліктер операторлары болып табылатын АӨК дамытудың ұлттық бағдарламасына біріктірілген. Сондай-ақ, май саласының табысты дамуының негізгі факторы май және ақуыз тамақ өнімдеріне әлемдік сұраныстың артуына байланысты өнімнің белсенді саудасы болып табылады, оның үстіне Қазақстаннан Орталық Азия, Еуропа және Қытай елдерінің нарықтарына органикалық май өнімдерінің экспорттық әлеуеті айтарлықтай жоғары.

Май өндіретін зауыттардың бос қуаттарының жоғары үлесі де маңызды рөл атқарады. Мысалы, қазіргі уақытта ҚР-да екі ірі зауыттың құрылысы жүріп жатыр, оларды іске қосу 2021 жылға жоспарланған, сондай-ақ Қостанай және Петропавл қалаларында шикізатты өңдеу қуаты тәулігіне 1 мың және 3 мың тонна болатын тағы екі май экстракциялық зауыттың құрылысына екі өтінім берілді. тиісінше. Атап айтқанда, Қостанайда қуаттылығы 310 мың болатын күнбағыс өңдейтін заманауи МЭЗ-ын салу қажет. жылына тонна, бұл ішкі нарықтағы шикі күнбағыс майының жетіспеушілігін едәуір түзете алады. Озық брендтердің жоғары технологиялық және еуропалық жабдықтары өңдеудің өзіндік құнын едәуір қысқартуға мүмкіндік береді, ал Қазақстанның солтүстік және орталық өңірлерінде күнбағыс өндірушілердің зәкірлік кооперациясы сервистік орталықтардың қолдауымен осы майлы дақылдың егіс алаңдарын 4,5 есе ұлғайтуға мүмкіндік береді.

Агроөнеркәсіптік кешенді экономиканың жаңа күші ретінде Қазақстан Үкіметі таңдағаны белгілі. Құрылған осы секторды дамыту бағдарламасының тікелей операторлары Үкімет пен ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі, «Атамекен» ұлттық палатасы, сондай-ақ қауымдастықтар, бизнес субъектілері және ауыл шаруашылығы кәсіпорындары болып табылады. АӨК дамытудың Ұлттық жоспары тиімділігі жоғары дақылдарды өндіруді және қайта өңдеуді ұлғайтуды, сондай-ақ қарқынды сүт және ет мал шаруашылығын, құс шаруашылығын, жемшөп шаруашылығын дамытуды, АӨК өнімдерін қайта өңдеуді және өткізуді, ветеринариялық және фитосанитариялық қауіпсіздікті жетілдіруді, қаржылық көрсетілетін қызметтердің қолжетімділігін жақсартуды, Жер ресурстарын тиімді пайдалануды, ауылдық аумақтарды дамытуды және, сайып келгенде, АӨК-ін цифрландыруды білдіреді. Май-саласы іс жүзінде барлық бағыттарда: құс шаруашылығы, жем өндірушілер үшін, сондай-ақ сүт және кондитерлік салаларды дамыту үшін маңызды мәнге ие.

Мақаланы дайындаған АФ «ҚазҚӨТӨҒЗИ» ЖШС кіші ғылыми қызметкері Жадрасын Ж.Қ.