Араның аналық сүтшесі – араның аналықтары дамитын арнайы ұяшықтарда орналасқан жас жұмысшы аралардың 6-10 күндік жасында жоғарғы жақ және жұтқыншақ бездері бөлетін өнім. Бұл өзіне тән иісі бар, қоймалжың консистенциялы, кремді реңктері бар ақ түсті мөлдір емес масса. Араның аналық сүтшесінің дәмі өткір, тәтті әрі қышқыл болуы мүмкін. Ара ұяшығында бұл өніммен жатырдың дернәсілдерін және жұмысшы араларды тамақтандырады.
Араның аналық сүтшесі – физиологиялық белсенді заттардың эволюциялық дамыған кешені. Ол әлемде диеталық және емдік өнім ретінде кеңінен қолданылады.
Ресейде шығарылатын бірқатар препараттардың құрамында Араның аналық сүтшесімен бірге әртүрлі өсімдік сығындылары бар, олардың адам ағзасына сергітетін әсері уақыт бойынша тексерілген: «АПИ-СПЛАТ» – қосымша қосылған араның аналық сүтшесі негізіндегі табиғи аралас препарат микробалдырлардың спирулина платензис және женьшень сығындыларының; «СПЛАТ-ТОНУС» «АПИ-СПЛАТ»-тан айырмашылығы, оның құрамында женьшеньдің орнына элеутерококк сығындысы бар; «Апитал» – прополис қосылған аналық сүтшесі негізіндегі аралас препарат (1% прополис сығындысы 99% аналық сүтке қосылады); «Апитоник» – 2% аналық сүтшесі, 4% тозаң, 1% прополис және 93% бал; «Апифитотонус» – бұл препаратта тозаңның мөлшері 20% дейін артады; «Апиток» – 2% аналық сүтшесі, 1% прополис және бал; «Апимин В» құрамында аналық және трутень сүтшелерінің қоспасы бар; «Апифор» – сыртқы қолдануға арналған жақпа, құрамында прополис, аналық сүтшесі және перга бар; «Пропофарингит» – құрамында бал, прополис және араның аналық сүтшесі бар.
Еуропа елдерінде араның аналық сүтшесімен бірге әртүрлі өсімдік сығындылары бар препараттар шығарады: Германияда – «Апифортель»; Румыниядағы «Метадон», «Мелкатсит»; Францияда – «Аписерум»; Болгарияда – «Лакапис»; Канадада – «Longevex», АҚШ-та емдеу үшін аналық сүтшесінің супер концентратын – «Супер Стренгсройал Джелли» пайдаланады. Бұл өнімнің жоғары физиологиялық белсенділігі оның шетелде жаппай өндірісіне әкелді.
Қытай жыл сайын 1000 тоннадан астам өндіреді, ал Жапония азық-түлік, фармацевтика және т.б. шикізат ретінде жылына кемінде 500 тонна араның аналық сүтшесін импорттайды. Қазақстанда «Пасека» шаруа қожалығы жылына 200 тоннадан астам дайын ара өнімдерін шығарады. «Пасека» шаруа қожалығының өнімдері Қазақстанның ғана емес, Ресей, Өзбекстан, Қытай елдерінің сөрелеріне түсіп жатыр. Бірақ жалпы алғанда, Қазақстандағы отандық дәрілердің тізімі өте аз және бірнеше тармақтан тұрады. Аналық сүтшесін қолдану бойынша көшбасшы, әрине, Жапония. Балалар мен қарттарға араның аналық сүтшесін тегін беру бағдарламалары бар. The Micronutrient Initiative (АҚШ) мәліметтері бойынша азық-түлікті биологиялық белсенді заттармен байыту: он баланың төртеуінің өлімін болдырмауға, ана өлімін үштен бірінен астамға азайтуға, жұмыс өнімділігін 40%-ға арттыруға және елдің жалпы ішкі өнімін 5%-ға арттыруға мүмкіндік береді.
Стэнфорд университетінің зерттеушілері ара аналық сүтшесінің құрамдастарының бірі – ройалактин протеинінің әсер ету механизмін түсінуге тырысты. Олар бұл ақуыз сүтқоректілердің бағаналы жасушаларына әсер етіп, олардың мамандандырылған тін жасушаларына айналуына жол бермейтінін және бағаналы жасушаларының жаңаруына ықпал ететінін анықтады. Адамдарда жаңа фармакологиялық препараттарды жасау мүмкіндігін ашатын ұқсас ақуыз бар. Стэнфорд биологтарының жаңалығы ройалактин сүт протеинін және оның аналогтарын фармакологияда, медицинада және тамақ өнеркәсібінде пайдалану перспективаларын береді.
Қазақ қайта өңдеу және тағам өнеркәсіптері ғылыми-зерттеу институтында Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің 2021-2023 жылдарға арналған бағдарламалық-нысаналы қаржыландыруы аясында тамақ өнеркәсібіне арналған араның аналық сүтшесін өндіру және өңдеу технологиясын әзірлеу бойынша ғылыми жоба жүзеге асырылуда. «Русские пчелы» шаруа қожалығымен бірлесе отырып, ғалымдар әртүрлі тәсілдермен қалыптасқан қамқоршы отбасыларында араның аналық сүтшесін алу үшін жұмыс жасауда, араның аналық сүтшесін тұрақтандырудың жаңа технологиясы – құрғақ балдың көмегімен адсорбция және араның аналық сүтшесін ұяшықтарында сақтаудың жаңа әдісі ұсынуда.
Авторлардың араның аналық сүтшесінде сақталатын витаминдер мен аминқышқылдарының мазмұны бойынша алған тәжірибелік деректері бұл өнімнің жоғары биологиялық белсенділігін дәлелдейді. Әрі қарай, араның аналық сүтшесі негізінде жаңа биологиялық белсенді тағамдық қоспалар – Қазақстандық нарыққа арналған инновациялық өнімдер әзірленетін болады.
Мақала авторы: Жоба жетекшісі, техника ғылымдарының кандидаты Умиралиева Л.Б.